"Na de 14de Bisschoppensynode over het gezin lijkt iedereen gewonnen te hebben. Paus Franciscus heeft gewonnen, omdat het hem gelukt is een compromistekst te vinden tussen de tegengestelde standpunten; de progressieven hebben gewonnen omdat de goedgekeurde tekst de hertrouwd gescheidenen tot de eucharistie toelaat; de conservatieven hebben gewonnen omdat het document nergens uitdrukkelijk de communie voor de hertrouwd gescheidenen vermeldt en het homo-huwelijk en de gendertheorie afwijst.
Om beter te begrijpen hoe de dingen werkelijk verlopen zijn, moeten we teruggaan naar de avond van 22 oktober als het slotdocument aan de synodevaders wordt voorgelegd. Dit document was door een ad-hoc-commissie uitgewerkt op grond van de amendementen (modi) op het Instrumentum laboris vanuit de werkgroepen die op basis van talen waren samengesteld.
Tot grote verrassing van de synodevaders werd hen op donderdagavond slechts een tekst in het Italiaans voorgelegd en dat met het uitdrukkelijke verbod deze tekst aan de pers door te geven of hem ter kennis te brengen aan de 51 auditores en aan de andere deelnemers aan de synode. De tekst hield totaal geen rekening met de 1355 amendementen die in de loop van de drie synodeweken waren ingebracht. Het Instrumentum laboris was feitelijk onveranderd gebleven inclusief de paragrafen die in de synodeaula op de heftigste tegenstand van de synodevaders gestoten waren: de paragrafen over de homoseksualiteit en over de gescheiden hertrouwden. De discussie was voor de volgende morgen voorzien met de mogelijkheid verdere amendementen aan te dragen die men dan ’s nachts moest uitwerken in een tekst die alleen in een taal beschikbaar was die maar een deel van de synodevaders voldoende beheerste.
Op de morgen van 23 oktober werd paus Franciscus, die het werk van de synode met aandacht gevolgd had, met een onverwachte afwijzing van het commissiedocument geconfronteerd. 51 Synodevaders namen het woord en het grootste deel sprak zich tegen de voorgelegde tekst uit. Onder hen waren de kardinalen Marc Ouellet, prefect van de Congregatie van de Bisschoppen, kardinaal Angelo Bagnasco, voorzitter van de Italiaanse Bisschoppenconferentie, Jorge Liberato Urosa Savino van Caracas, Carlo Cafarra van Bologna, aartsbisschop Joseph Edward Krutz, voorzitter van de Amerikaanse Bisschoppenconferentie, de Poolse bisschoppen Henryk Hoser van Warschau-Praga, Stanislaw Gądecki, voorzitter van de Poolse Bisschoppenconferentie, Zbigņev Stankevičs van Riga, Tadeusz Kondrusiewicz, aartsbisschop van Minsk, Stanislaw Bessi Dogbo, bisschop van Katiola (Ivoorkust); Hlib Boris Sviatoslav Lonchyna, bisschop van de Byzantijnse Oekraïeners in Engeland en vele anderen. Allen gingen in verschillende toonaarden tegen de tekst in.
Het document kon niet op 24 oktober opnieuw worden voorgelegd zonder het gevaar te lopen door de meerderheid van de synode te worden weggestemd en een grote scheuring in de Kerk te veroorzaken. De compromisoplossing kwam van de Duitse theologen uit de Circulus Germanicus waartoe zowel kardinaal Kasper, de icoon van het progressivisme, als ook kardinaal Müller, de prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer, behoorden. De commissie kreeg de opdracht tussen vrijdagmiddag en zaterdagmorgen een nieuwe tekst uit te werken. Die werd op de morgen van 24 oktober in de aula aan de synodevaders voorgelegd en in de namiddag in stemming gebracht. Deze tekst kreeg voor alle 94 paragrafen de benodigde tweederde meerderheid, ofwel 177 stemmen van de 265 synodevaders.
Bij de dagelijkse persconferentie om 13.00 uur kondigde kardinaal Schönborn al het resultaat aan wat betreft het meest omstreden punt van de hertrouwd gescheidenen: “Men spreekt erover, men spreekt erover met grote interesse maar het sleutelwoord is “onderscheiding”, en ik nodig u allen uit eraan te denken dat er geen zwart-wit bestaat, geen simpel ja of nee. Er is onderscheiding nodig en dat is nu precies wat de heilige Johannes Paulus II zegt in Familiaris Consortio: de plicht om te onderscheiden omdat de omstandigheden verschillend zijn en de noodzaak van deze onderscheiding heeft paus Franciscus als goede jezuïet al in zijn jeugd geleerd: de onderscheiding betekent proberen te begrijpen hoe de situatie is van dit gezin of van deze persoon.”
Onderscheiding en integratie is ook de titel van de paragrafen 84, 85 en 86. De meest omstreden paragraaf, nr 86, houdt een opening in tegenover de hertrouwd gescheidenen en de mogelijk voor hen om toegang tot de sacramenten te krijgen al wordt ook de communie niet uitdrukkelijk vermeld. Deze paragraaf werd met 178 ja-stemmen, 80 nee-stemmen en 7 onthoudingen aangenomen. Slechts één stem meer dan het quorum van tweederde vereiste.
Het beeld van paus Franciscus komt verzwakt uit de bisschoppensynode naar voren. Hij zocht de confrontatie en heeft de synode, tegen anders luidende interventies en amendementen van de synodevaders in, een tekst voorgelegd, die door der meerderheid van de synode in de morgen van 23 oktober openlijk werd afgewezen die voor hem tot “zijn zwarte dag” werd. De slottoespraak van paus Bergoglio straalde geen enthousiasme uit over de Relatio finalis maar was in plaats daarvan een herhaalde reprimande aan het adres de synodevaders, die het traditionele standpunt verdedigd hebben. Hen hield de paus op zaterdagavond onder andere voor: “Het betekent ook dat men gesloten harten geopend heeft die zich vaak zelfs achter de kerkelijke leer of achter goede bedoelingen verbergen om op de stoel van Mozes te gaan zitten en om – soms van boven af en met oppervlakkigheid – over moeilijke gevallen en gekwetste gezinnen te oordelen. [….] Het betekent geprobeerd hebben een wijdere horizon te openen, om iedere samenzweringstheorie of het kijken met oogkleppen te overwinnen, om de vrijheid van de kinderen Gods te verdedigen en uit te dragen, om de schoonheid van de christelijke nieuwheid uit te dragen, die soms door de roest van een archaïsche of een eenvoudigweg onbegrijpelijk taal overdekt is.” Harde woorden die verbittering en ontevredenheid laten zien maar met zekerheid geen overwinnaar tonen.
Ook de progressieven werden verslagen omdat niet slechts iedere positieve verwijzing naar de homoseksualiteit, die ze zo gewenst hadden, verwijderd werd maar ook de opening tegenover de hertrouwd gescheidenen voor het grootste gedeelte werd afgezwakt.
Desondanks kunnen de conservatieven zich niet als overwinnaars beschouwen. Als 80 synodevaders, een derde van de synodevergadering, tegen paragraaf 86 stemde, dan wil dat zeggen dat zij er niet tevreden mee waren. Het feit dat hij door één stem werd aangenomen, betekent niet dat daarmee het gif dat erin zit geneutraliseerd werd.
Volgens de Relatio finalis kan de deelname van de hertrouwd gescheidenen aan het kerkelijke leven zich in “verschillende diensten” uitdrukken. Daarom is het noodzakelijk “te onderscheiden welke van de uitsluitingen die momenteel op het liturgische, pastorale, en institutionele vlak gepraktiseerd worden, kunnen worden overwonnen. Zij mogen zich niet geëxcommuniceerd voelen maar kunnen als levende leden van de Kerk leven en groeien”(nr. 84). “De weg van de begeleiding en van de onderscheiding is er op gericht dat deze gelovigen zich voor God van hun situatie bewust worden. Het gesprek met de priester in het forum internum dient tot een juist oordeel over datgene wat de mogelijkheid tot een volledige deelname aan het leven van de Kerk in de weg staat en over de stappen die die kunnen begunstigen en kunnen laten groeien”(nr. 86).
Wat betekent “levende leden” in de Kerk anders dan de staat van genade en het ontvangen van de heilige communie? En betekent “de volledige deelname aan het leven van de Kerk” voor een leek niet het ontvangen van het sacrament des altaars? Men zegt: de vormen van uitsluiting die op het liturgische, pastorale en institutionele vlak gepraktiseerd worden, kunnen worden overwonnen; “geval voor geval” doordat men een “via discretionis” volgt. Kan de uitsluiting van de sacramentele communie overwonnen worden? De tekst beweert dat niet maar sluit het ook niet uit. De deur is niet wijd open gezet maar er is een spleetje zodat men niet kan bestrijden dat zij open is.
De Relatio bevestigt niet het recht van hertrouwd gescheidenen de communie te kunnen ontvangen (en daarmee het recht tot echtbreuk). Zij loochent echter feitelijk het recht van de Kerk om publiek de situatie van hertrouwd gescheidenen als echtbreuk te benoemen omdat zij de verantwoordelijkheid voor de beoordeling van het geweten overlaat, aan de afzonderlijke herders en zelfs aan de hertrouwd gescheidenen. Om het in de taal van Dignitatis Humanae te zeggen: het gaat hier niet om een recht dat echtbreuk bevestigt maar om een “negatief” recht niet gehinderd te worden het in praktijk te brengen of anders gezegd, een recht tot “vrijheid” van dwang in zake moraal. Zoals in Dignitatis Humanae wordt het fundamentele onderscheid tussen “forum internum”, dat het eeuwig heil van de afzonderlijke gelovige betreft, en het “forum externum”, dat het algemeen welzijn van de gemeenschap van de gelovigen betreft, opgeheven. De communie is immers niet een louter individuele daad maar ook een publieke daad die in het zicht van de hele gemeenschap der gelovigen gesteld wordt. De Kerk heeft – zonder in het forum internum te treden – steeds de communie verboden aan hertrouwd gescheidenen omdat het feitelijk om een publieke zonde gaat die in het forum externum wordt begaan. De morele wet staat voortaan onder het geweten dat tot een nieuwe, niet slechts theologische en morele maar ook een kerkrechtelijke instantie wordt. De Relatio finalis kan men in dit perspectief goed zien in de lijn van de beide Motu proprio’s van paus Franciscus. De betekenis hiervan werd door de historicus (Alberto Melloni) van de (progressieve) “school van Bologna” op 23 oktober naar voren gebracht in de Corriere della Sera: “Doordat hij de bisschoppen het oordeel teruggeeft over de nietigheid van het huwelijk, heeft Bergoglio niet de status van de gescheidenen veranderd maar stilzwijgend een enorme hervorming van het pausschap voltrokken.”
Het toekennen van de bevoegdheid aan de diocesane bisschop om als enige rechter volgens zijn eigen inzicht een kort proces te beginnen en tot een oordeel te komen, is hetzelfde als het toekennen van de bevoegdheid aan de bisschop om te onderscheiden in de morele toestand van de hertrouwd gescheidenen. Als de diocesane bisschop tot de conclusie komt dat de weg van de geestelijke groei en een grondige analyse van een persoon die in een nieuwe verbinding leeft, voltooid is, zal deze de communie kunnen ontvangen. De toespraak van paus Franciscus van 17 oktober tot de synode duidde deze “decentralisering” aan als een uiting van de “van-geval-tot-geval-moraal”. De paus verklaarde in zijn slottoespraak op 24 oktober: “En – afgezien van dogmatische kwesties die door het leergezag precies zijn gedefinieerd – hebben wij ook gezien dat hetgeen een bisschop van een bepaald werelddeel normaal vindt, een bisschop van een ander werelddeel vreemd, ja bijna een schandaal, vindt; wat in een bepaalde samenleving als inbreuk op een recht wordt gezien, kan in een andere samenleving een vanzelfsprekend en onaantastbaar voorschrift zijn; wat voor sommigen gewetensvrijheid is, kan voor anderen alleen maar verwarring betekenen. Inderdaad zijn de culturen erg verschillend van elkaar, en ieder algemeen principe – zoals ik zei: de dogmatische kwesties die door het leergezag precies zijn gedefinieerd – ieder algemeen principe moet geïncultureerd worden, wil het nageleefd en toegepast worden.”
De moraal van de inculturatie, de “van-geval-tot-geval-moraal”, relativeert de morele wet en heft die op. Immers zij is per definitie absoluut en universeel. Goede bedoelingen of verzachtende omstandigheden kunnen een goede handeling niet in een slechte veranderen en ook niet omgekeerd. De katholieke moraal kent geen uitzonderingen: ofwel zij is absoluut en universeel of zij is geen morele wet. Daarom hebben die media niet helemaal ongelijk die over de Relatio finalis berichtten met koppen als: “Absoluut communieverbod voor hertrouwd gescheidenen sneuvelt.”
De slotconclusie is dat wij geconfronteerd zijn met een dubbelzinnig en tegenstrijdig document, dat iedereen toestaat zich als overwinnaar te zien ook al heeft niemand gewonnen. Iedereen heeft een nederlaag geleden, vooral ook de katholieke moraal. Zij komt ten diepste vernederd te voorschijn uit de gezinssynode die op 24 oktober afgesloten werd."
Geen opmerkingen:
Een reactie posten